Historia Centrum Witelona
Witelon to pierwszy polski naukowiec urodzony około 1230 roku w Legnicy jako syn Polki z rycerskiego rodu i kolonisty z Turyngii. Był fizykiem, matematykiem i filozofem uznawanym za twórcę optyki i psychologii postrzegania. Po 1268 roku napisał “Vitellionis Mathematicii Doctissimi Peri Optikīs id est de natura, ratione et proiectione radiorum visus, luminum, colorum atque formarum quam vulgo Perspectivam vocant Libri X”, czyli “Witelona Matematyka Wielce Uczonego o Optyce, to jest o naturze, przyczynie i padaniu promieni wzroku, światła, barw oraz kształtów, którą powszechnie nazywają Perspektywą, ksiąg dziesięcioro”.
Witelon miał bardzo postępowe poglądy na temat anatomii oka i fizjologii widzenia. Jest uznawany za twórcę fundamentów wiedzy psychologiczno-psychiatrycznej i psychopatologicznej. Poza zagadnieniami fizycznymi optyki, w których wzorował się na poglądach arabskiego uczonego Alhazena oraz Roberta Grosseteste z Oksfordu, rozpatrywał również chociażby prostoliniowe rozchodzenie się światła, jego odbijanie, rozpraszanie, załamanie czy świetlne zjawiska meteorologiczne, analizował także psychologiczny aspekt spostrzegania. W swoim dziele o optyce, a także we wcześniejszej rozprawie “Tractatus de primaria causa poenitentiae et de natura daemonum” (“Traktat o najgłówniejszej przyczynie skruchy i o naturze demonów”) z 1268 roku wskazywał między innymi, że złudzenia wzrokowe są wynikiem warunków obserwacji oraz wyobrażeń i sposobu myślenia. Pisał, że “oko nie otrzymuje żadnej innej informacji poza światłem, barwą i wielkością kątową”, a dopiero umysł dokonuje “przetworzenia wrażeń z pomocą przedstawień branych z doświadczenia”.
Przyczyn złudzeń wzrokowych upatrywał zarówno w warunkach obserwacji, wskazując przykładowo na słabe oświetlenie, jak i w poprzednich doświadczeniach obserwatora. Mimo, że Witelon nie negował istnienia demonów, a nawet opisał szczegółowo ich naturę i zachowanie, to niedwuznacznie wskazał, że materialne wyobrażenie demonów może być złudzeniem mającym swoje uwarunkowania kulturowe.
Z innych dokonań Witelona należy wspomnieć o upowszechnianiu przez niego dzieł starożytnych uczonych i konstruowaniu przyrządów do kreślenia krzywych. Data jego śmierci nie jest potwierdzona – naukowcy twierdzą, że Witelon zmarł pomiędzy 1280 a 1314 rokiem.
W roku 1935 Międzynarodowa Unia Astronomiczna nazwała jeden z kraterów na Księżycu imieniem Witelona – Vitello.
2018/2019
Dlaczego Centrum Witelona? Pomysł na wspierające edukację i nowoczesne miejsce w sercu legnickiego parku pojawił się w momencie podjęcia decyzji o rewitalizacji dawnego Domu Strzeleckiego, czyli Teatru Letniego, przez Miasto Legnica. W 2018 roku rozpoczęły się prace porządkowe i koncepcyjne. Patron instytucji – Witelon – był oczywistym wyborem. Od początku wiedzieliśmy też, że Centrum Witelona będzie najbardziej nowoczesną instytucją w Zagłębiu Miedziowym łączącą naukę, edukację, zabawę i elementy kultury. To także jedyne i pierwsze miejscem na świecie pokazujące w sposób przystępny wykorzystanie osiągnięć tego wybitnego polskiego fizyka, matematyka, filozofa i twórcy optyki oraz psychologii postrzegania.
2020
Przebudowa budynku dawnego Teatru Letniego w Legnicy dla potrzeb adaptacji obiektu na Centrum Kultury, Nauki i Edukacji Witelona ruszyła koncepcyjnie i projektowo. Pojawiły się pierwsze pomysły dotyczące temat wystaw i funkcji poszczególnych pomieszczeń. Zaplanowana została przestrzeń przylegająca bezpośrednio do budynku, wielkość tarasów, dróg dojazdowych i miejsc parkingowych. Pojawił się pierwszy projekt budowlany i rozmowy z Konserwatorem Zabytków. W obiekcie zaplanowane zostały przestrzenie ekspozycyjne, edukacyjne, konferencyjne oraz strefa cateringowa i przeznaczona do wypoczynku. Rozpoczęły się ciężkie prace budowlane i powstały kolejne projekty, które pozwolą w przyszłości nadać funkcje poszczególnym pomieszczeniom. A Witelon patrzy!
2021
Powstał program funkcjonalno-użytkowy dla całego Centrum. Wiedzieliśmy już, że interaktywna ekspozycja główna poświęcona Witelonowi będzie nazywać się “OKO. Perspektywa przyszłości”, a znajdzie się na niej kilkadziesiąt ekspozytorów, które poprzez atrakcyjny wygląd, możliwość zabawy nauką i zaskakujące rozwiązania będą przybliżać nam osiągnięcia pierwszego legnickiego naukowca. Optyka, fizyka, detekcja obrazu, wykorzystanie światła, elementy matematyki oraz psychologii poznawczej staną się dużo prostsze i pozwolą nam przyswoić wiedzę w sposób łatwy i przyjemny. W najlepsze trwały prace budowlane – odkryliśmy piękne oryginalne sufity, a także ogromne tajemnicze piwnice i strych. Pojawiły się niespodzianki, a okres pandemii dodatkowo skomplikował wiele spraw, ale Witelon nad nami czuwał, dzięki czemu udało się zrealizować większość zaplanowanych założeń. Zakończyliśmy pierwszy etap prac.
Koszt rewitalizacji zabytkowego obiektu Teatru Letniego i przystosowanie go do funkcji centrum popularyzacji nauki to 32 miliony złotych.
2022
Dysponowaliśmy już pełnym autorskim programem funkcjonalno-użytkowym dla Centrum Witelona i wiedzieliśmy, jak będzie podzielona przestrzeń interaktywnej ekspozycji głównej “OKO. Perspektywa przyszłości”. Wybraliśmy ekspozytory, czyli miejsca, przy których będziecie poznawać tajniki nauk Witelona. Zaprojektowane zostały sale edukacyjne i eksperymentalne, a także sala konferencyjna, inteligentny plac zabaw dla dzieci, sklepik z małym bistro oraz duże bistro wraz z oranżerią. Zaczęły się prace pokrycia obu tarasów oraz dwóch podjazdów dla osób niepełnosprawnych. W tym samym czasie finiszu dobiegła aranżacja wnętrz według autorskiego projektu, uwzględniającego wyposażenie pomieszczeń przebudowywanych pod część edukacyjną, konferencyjną, piwniczną oraz przestrzenni wspólnych i restauracyjnych. Został zaprojektowany pełny system identyfikacji wizualnej – dowiedzieliśmy się, jakie będzie logo i czcionka Centrum Witelona oraz w jaki sposób będziemy chcieli pokazywać naszą instytucję w Polsce. W samym obiekcie zakończyło się rozprowadzanie sieci elektrycznej i internetowej. Trwały prace tynkarskie i próbki pokrywania ścian odpowiednimi farbami, zgodnymi z oryginalnymi kolorami. Końca dobiegły prace konserwatorskie przywracające do oryginalnego stanu ostatni sufit w głównym foyer.
Koszt ekspozycji i wyposażenia sal to prawie 7 milionów złotych.
2023
Zakończyliśmy malowanie wnętrz oraz adaptację piwnic, które zostaną profesjonalnie przygotowane jako przestrzeń wystawowa, ekspozycyjna i warsztatowa. Zaczął się ostatni etap montażu posadzek w całym obiekcie. Sprawdzone zostały sieci elektryczne i internetowe oraz systemy wentylacji, klimatyzacji i ogrzewania. Przygotowywaliśmy się do obiorów budowlanych i zaczęliśmy współpracę z projektantami i konstruktorami części ekspozycyjnych oraz wyposażeniowych. Oceniono wszystkie prace wnętrzarskie prowadzone w programach projektowych. Poznaliśmy ilość i wymiary wszystkich elementów, kolorystykę, dostępność oraz rozmieszczenie ich w przestrzeni Centrum. Konsultowaliśmy elementy edukacyjne z podstawą programową dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych – to wszystko po to, aby część lekcji z fizyki, matematyki, chemii czy przyrody mogła odbywać przy użyciu profesjonalnych narzędzi dydaktycznych. Specjalnie dedykowany Centrum Witelona projekt edukacyjny docelowo ma zwiększyć jakość miejsc pracy i poziom samego zatrudnienia w regionie miedziowym. Skierowany jest do uczniów szkół średnich, którzy chcieliby podnieść swoje kompetencje jeszcze przed wejściem na rynek pracy. Zaprezentujemy wykorzystanie nowoczesnych technologii w regionie i potencjału przyszłości, zachęcimy do powrotu po studiach i realizowania swoich karier zawodowych w Zagłębiu Miedziowym. Centrum Witelona będzie organizatorem konferencji naukowych czy biznesowych, premier oraz pokazów nowości ze świata nauki i biznesu.
Centrum Witelona może odwiedzać do 50 tysięcy osób rocznie: zarówno uczniów, jak i gości indywidualnych.
Budynek, w którym mieści się Centrum Witelona, zaczynał swoją historię jako Dom Strzelecki, a jego pierwsza wersja powstała z inicjatywy lokalnego Towarzystwa Strzeleckiego. Pierwszy wizerunek Domu Strzeleckiego, usytuowanego na błoniach Legnicy, pojawił się na miedziorycie około 1730 roku. Dom Strzelecki, którego umiejscowienie przy Alei Orła Białego w legnickim Parku Miejskim znamy do dzisiaj, został uroczyście otwarty w lipcu 1811 roku. We wrześniu 1845 wybuchł pożar, pochłaniający praktycznie całość budynku. Drugie uroczyste otwarcie Domu Strzeleckiego nastąpiło 26 sierpnia 1850 roku. W budynku odbywały się ważne miejskie uroczystości, a także bale, koncerty i spektakle teatralne. Od 1879 roku cały obiekt był dzierżawiony przez znanego restauratora, Hermanna Hiersemanna, którego wyśmienita restauracja słynęła z wystawnych przyjęć i wyszukanych potraw. Budynek przyszłego Centrum Witelona, w formie jaką znamy dzisiaj, jest efektem znaczącej przebudowy mającej miejsce w 1928 roku. W tym czasie legniczanie nazywali ten obiekt Domem Koncertowym. Po 1945 roku cały budynek wraz z parkiem miejskim przejęła Armia Czerwona. Park Miejski przywrócono legniczanom w 1956 roku, ale Teatr Letni – bo tak go wtedy nazywano i tak najczęściej mieszkańcy Legnicy nazywają go do dzisiaj – Miasto odzyskało całkowicie dopiero w 1993 roku. Przez kilka następnych lat w budynku mieściła się popularna dyskoteka. Po kilku próbach znalezienia nowych funkcji dla tego niezwykłego budynku, władze Legnicy zdecydowały się na kapitalny remont Teatru Letniego oraz renowację wszystkich elementów zabytkowych. To wszystko pod powstające Centrum Nauki, Edukacji i Kultury Witelona. Witelon patrzy!
Główną atrakcją instytucji są ekspozycje i obiekty interaktywne nawiązujące do nauk Witelona, dające obraz wielkości i wykorzystania odkryć pierwszego polskiego naukowca pod wspólnym tytułem “OKO. Perspektywa Przyszłości”. Pokazujemy w nowoczesnej odsłonie jego dokonania z dziedziny wykorzystania światła, optyki, detekcji obrazu, matematyki czy fizyki. W Centrum Witelona realizujemy programy, akcje, warsztaty oraz wydarzenia z zakresu edukacji i popularyzacji nauki, rekreacji i kultury z udziałem i na rzecz lokalnej społeczności Zagłębia Miedziowego oraz wydarzenia o zasięgu dolnośląskim, a w przyszłości ogólnopolskim.
W trosce o jakość życia mieszkańców Legnicy i całego regionu podejmujemy działania na rzecz rozwoju edukacji, bazując na nowych technologii. To wszystko w celu popularyzacji nowych technologii, rozwoju nauki i edukacji, podniesienia kwalifikacji uczniów i osób pracujących w Zagłębiu Miedziowym oraz aktywności w obszarze wolontariatu. Rozwój przedsiębiorczości, nowoczesna edukacja i poprawa jakości życia mieszkańców Legnicy oraz zwiększenie świadomości w inwestowanie dla przyszłych pokoleń miedziowego regionu jest niezwykle istotnym zagadnieniem dla miasta. Centrum Witelona łączy naukę z dziedzinami humanistycznymi. Strony tworząc i realizując Program, podkreślają wzmożoną troskę i dbałość o jakość życia społeczności lokalnej.
Wyłącznym patronem naukowym Centrum Witelona jest Politechnika Wrocławska. Ta znakomita uczelnia techniczna będzie wspierać Centrum w zakresie wystaw, działań naukowych i użyczenia bazy akademickiej. Będzie pełniła rolę rady naukowej, która ma wyznaczać wspólne cele wpisujące w rozwój jakościowy Dolnego Śląska.
